ثم خلص ذلک کله من رئائ المرآئين و سمعه المسمعین ، لانشرک فیه احدا دونک و لانبتغی فیه مرادا سواک بخشی از دعای 44 صحیفه سجادیه- خداوندا !تمام آنچه را از تو تقاضا کردم ، از هر ریا و سمعه و شرک ؛خالص گردان به گونه ای که در آن و در مراد و خواسته ام جز تو نباشد.
حضرت امام سجاد (علیه السلام) در این فراز از دعا ، از خداوند می خواهد که عملش از هر گونه ریا و سمعه که در نتیجه شرک محسوب میشود ؛ پاک شود.
مقصود از "ریا" ، انجام عمل برای غیر خدا و مقصود از "سمعه" ، انجام عمل به قصد باخبر شدن دیگران است.چنین نیاتی با قصد قربت و عبادی بودن افعال منافات دارد و عمل را باطل میکند ؛ که گاهی صرفا باعث بطلان عمل میشود بدون اینکه گناه کرده باشد و عقاب شود؛ یعنی عمل صفر است ؛ وگاهی اثرش بالاتر از اینست که نه تنها عمل بی ارزش می شود ؛ بلکه ارزش منفی پیدا می کند و عقاب هم دارد ؛مثلا نماز گزاری که به این قصد نماز بخواند که دیگران از نمازش خوششان بیاید و ازآن تعریف کنند ، نه تنها نمازش باطل می شود بلکه مرتکب گناه شده است و معاقب خواهد بود
علت شرک بودن ریا وسمعه : نکته دقیق تر اینکه "ریا" در عبادات واجب ؛خود گناه و نوعی شرک است ؛ البته دراینجا شرک به معنای بت پرستی نیست ولی در هر حال ما در قصد و نیت مان ؛ برای خداوند شریک قرار داده ایم ؛درکنار خدا که برایش عبادت کرده ایم، سهمی نیز برای دیگران قائل شده ایم تا آنها هم خوششان بیاید و از ما تعریف کنند. البته در اعمال توصلی که قصد قربت در آنها شرط نیست ، صرفا عمل بی ارزش می شود؛ مثلا کارهای عام المنفعة از قبیل مدرسه یا بیمارستان ساختن و ... ؛ اگر با قصد ریا و سمعه یا برای به دست آوردن موقعیت های اجتماعی و سیاسی و ... انجام شود، باعث می شود که عمل از ارزش بیفتد ، اما فرد در هیچکدام از این موارد ، گناهی مرتکب نشده است
نکته ی مهم : گاهی اوقات در اعمال عبادی ؛ درکنار قصد قربت ، قصد و نیتی غیر عبادی ( البته از نوع منافع عقلائی شرعی ) وجود دارد ولی چون ریا نیست باعث بطلان عبادت نمی شود ؛ مثلا در هوای گرم با آب سرد وضو گرفتن برای نماز که علاوه بر قصد قربت ؛ می خواهد بدنش کمی خنک شود یا مثلا در روزه علاوه بر قصد تقرب به خدا ، سلامتی جسمی و روحی خود را نیز در ضمن آن در نظر دارد .
در چنین مواردی فقهای بزرگوار فرموده اند : اگر نیت اصلی انجام دادن آن عبادت به قصد تقرب باشد و کنارش قصد خنکی یا ... هم داشته باشد، مانعی ندارد و موجب بطلان نمی شود ؛ چون نیت ریایی ندارد و اگر بر عکس باشد ( یعنی نیت غیر عبادی اصلی باشد و انجام عبادت به قصد تقرب و عبادت در نیتش ضمیمه شود یا هردو نیت " مساوی " باشند، موجب بطلان است
صحیفه ی سجادیه ، دعای 44
کتاب صهبای حضور آیت الله محمد تقی مصباح یزدی ، صفحه 153
با كوشش: مرتضي حصار